Hava Kirliliği Nedir?
Hava kirliliği denince çoğu zaman şehirlerin ve endüstriyel tesislerin üzerinde yoğunlaşan gri, sisli hava akla gelir. Her ne kadar bu hava kirliliğinin nedenleri arasında en belirgin özellik olsa da, durum bununla sınırlı değildir.
Hava kirliliği, en temel tanımıyla zararlı maddelerin Dünya'nın atmosferine girmesidir. Bu maddeler atmosferde kalmaya devam ettikçe birçok olumsuz etkiye neden olmaktadır. Tüm canlıların en önemli gereksinimlerinden biri olan solunum ise atmosferdeki hava kalitesiyle doğrudan orantılıdır. Hava kalitesi kirlilikle azaldığında, ani ve uzun vadeli sonuçlar ortaya çıkar. Hava kirliliğinin sonuçları kısaca şöyle özetlenebilir:
- ✦
Hava kirliliğinin insan sağlığına etkileri, belki de kirliliğin sonuçlarını en hızlı şekilde göreceğimiz noktadır. Hava kirliliği; alerji, astım ve çeşitli hastalıklara sebep olmaktadır.
- ✦
Hava kirliliği, atmosferi oluşturan doğal gazlarda bir dengesizlik yaratır. Bu dengesizlikler, güneşin zararlı ultraviyole (UV) ışınlarının çoğunu emen ozon tabakasının hasar görmesine sebep olur.
- ✦
Ozon tabakası hasar gördükçe küresel ısınma oranı her geçen gün artmaya devam etmektedir.
- ✦
Hava kirliliği tarım mahsullerinde hasara yol açabilir.
Bildiğimiz üzere, hava kirliliği ve küresel ısınma tüm canlıların hayatını tehdit etmektedir. Peki hava kirliliğini önlemek için neler yapmalıyız? Hava kirliliğini önlemek için ve olumsuz sonuçlarını yaşamamak için sorunun köküne inmek gerekir. Bir başka deyişle hava kirliliğinin nedenleri bilinmeli ve çözüm aranmalıdır. Öyleyse hava kirliliği neden olur birlikte inceleyelim ve çözümlerini öğrenelim.
1. Hava Kirliliğine Sebep Olan Gazlar Nelerdir?
Hava kirliliğine neden olan gazlar, havanın doğal yapısını bozarak birçok solunum yolu, kalp ve cilt hastalığına sebep olabiliyor. Hava kirliliğine sebep olan gazlar yaygınlıklarına göre üç temel kategoride sıralanabilir:
- ✦
Kükürt Dioksit: Özellikle fosil yakıtların kullanımı sonucu ortaya çıkarak havaya karışan kükürt dioksit, en sık rastlanan zararlı gazların başında geliyor. Suda kolayca çözünebildiği için kana da karışabilen bu gaz, başta üst solunum yolları olmak üzere pek çok hastalığın kaynağını oluşturabiliyor.
- ✦
Azot Oksitler: Sanayi kuruluşları ve büyük fabrikaların faaliyetleri sonucu ortaya çıkan azot oksitler, tıpkı kükürt dioksit gibi yoğun şekilde havayı kirletirken suda kolayca çözünerek tehlike yaratıyorlar. Bu gazlar, çoğunlukla yüksek sıcaklıklarda yanan kazanların bacalarından ve benzinli araçların egzozlarından çıkmaktadır. Çok düşük düzeylerde dahi kana karıştıkları takdirde ödem, kanama ve akciğer hastalıkları gibi ciddi problemlere yol açabilir.
- ✦
Karbonmonoksit: Genellikle evlerde ve işyerlerinde kullanılan yakıtların tam olarak yanmaması ile birlikte ortaya çıkan karbonmonoksit, kandaki oksijen miktarının azalmasına ve zehirlenmelere neden olabiliyor. Sigara dumanında da bulunan bu madde, birçok farklı solunum yolu hastalığına yol açabiliyor.
2. Hava Kirliliğinin Nedenleri Nelerdir?
Hava kirliliği, dünyadaki en ciddi sorunlardan biridir. Değişen iklim şartları sadece insanların değil tüm canlıların hayatını tehdit ediyor. Peki hava kirliliğinin sebepleri ve hava kirliliğine neden olan etkenler nelerdir? Hava kirliliğine sebep olan zehirli gazlar nasıl ve neden artar?
Hava kirliliği yalnızca üreticilerin faaliyetlerinden veya fabrikaların zararlı atıklarından dolayı meydana gelmez. Tüketicilerin gerçekleştirdiği eylemler de hava kirliliğinin nedenleri arasında yer alır. Bir başka deyişle hava kirliliğinin nedenleri hem bireysel hem de kitleseldir. Hava kirliliği nasıl oluşur? Bireysel ve kitlesel faktörleri iki ana başlık altında inceleyebiliriz. Yanardağ patlamaları, orman yangınları ve benzeri durumlar doğal nedenler olarak sıralanırken insan kaynaklı tüm faktörler yapay nedenler olarak tanımlanmaktadır.
Doğal Faktörler Sonucu Oluşan Hava Kirliliği
Herhangi bir insan müdahalesi olmadan, doğanın kendi işleyişi içinde ortaya çıkan hava kirliliğinin sebepleri doğal faktörler olarak adlandırılır. Pek çok etmene bağlı olan bu faktörlerin başında volkanik faaliyetler, tozlar, orman yangınları, okyanus ve denizlerdeki buharlaşma gelir.
- ✦
Yanardağların püskürttüğü lavlarla birlikte ortaya çıkan yoğun gaz bulutları, atmosfere yüksek oranda kükürt dioksit yaydıkları için en önemli doğal hava kirliliği nedenleri arasında yer alır.
- ✦
Oldukça zehirli bir gaz türü olan kükürt dioksit, başta aktif yanardağların çevresinde bulunan yerleşim yerleri olmak üzere tüm dünyada büyük bir tehlike unsuru olarak kabul edilir. Bu gaz, işlenmemiş kömür, doğal gaz gibi yakıt türlerinin yanmasıyla da ortaya çıkabilmektedir.
- ✦
Orman yangınları, tıpkı yanardağ patlamaları gibi zehirli gazların ortaya çıkmasına sebep olurlar. Bu yüzden orman yangınları, önemli hava kirliliği nedenleri arasında bulunur. Orman yangınları, yalnızca havanın kirlenmesine değil doğanın ve canlıların yok olmasına da neden olur. Bunun yanında, insan faktörü olmaksızın aşırı sıcaklar nedeniyle de kendiliğinden de orman yangınları meydana gelebilir.
- ✦
Bir diğer doğal hava kirliliği nedenleri arasında ise kumlar yer alır. Özellikle kalın kum tabakalarının rüzgar, fırtına gibi olumsuz hava koşullarına bağlı olarak yer değiştirmesi, havanın kirlenmesi anlamına gelir. Ancak kum fırtınası ve benzeri durumlar, ortaya zehirli gazların çıkmasına sebep olmazlar. Hava durumuna bağlı olarak bir süre sonra dindikleri için yüksek tehlike içeren faktörler arasında yer almaz.
- ✦
Okyanus ve denizlerdeki tuzun içeriğinde bulunan sodyum klorür ve eser gazların buharlaşması da hava kirliliğine sebep olabilir. Ancak diğer doğal faktörlerle karşılaştırıldığında bu durum yüksek risk içeren bir unsur olarak kabul edilmez.
Yapay Faktörler Sonucu Oluşan Hava Kirliliği
Her geçen gün daha da artan nüfus yoğunluğu, gelişen sanayi, artan üretim ve tüketim, yapay kaynaklı hava kirliliğini giderek artırır. Bu durum ileri seviyelere ulaştığı takdirde yaşamayı imkansız hale getirir; maske ve benzeri önlemleri zorunlu kılar. Yapay hava kirliliği faktörleri, doğa kaynaklı olanlarla karşılaştırıldığında, hem çeşitlilik hem oran bakımından çok daha yüksek seviyelere ulaşır. Hava kirliliğine neden olan yapay faktörler arasında, büyük şirket ve üretim tesislerinin havaya verdiği zararların yanı sıra bireylerin yaşam alışkanlıkları da yer alır. Bu olumsuz etkenlerin en önemlisi ise son yıllarda sıklıkla duyduğumuz ısınma.
Hava kirliliğinin nedenleri şu şekilde özetlenebilir:
- ✦
Isınma Yöntemleri
Her ısınma şekli hava kirliliğinin nedenleri arasında olsa da verdikleri zararın seviyesine bağlı olarak ısınma yöntemlerini az ya da çok zararlı şeklinde kategorize edebiliriz. Isınma amacıyla kullanılan kömürlerin oluşturduğu hava kirliliği insan sağlığı açısından riskli olarak tanımlanabilir. Kömür, yakıldığında oldukça zararlı gazlar ortaya çıkarır. Doğalgaz, elektrik ve odun gibi farklı seçenekler ise kömürle karşılaştırıldığında çok daha düşük miktarlarda hava kirliliğine neden olur.
- ✦
Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirliliği
İşletmelerin, hava kalitesini göz ardı ederek daha düşük maliyetli yöntemleri tercih etmesi havanın büyük ölçüde kirlenmesine yol açar. Fabrikaların havaya verdikleri bu zararı minimuma indirmeleri için temiz enerji kaynaklarından yararlanmaları, filtre kullanmaları ve geri dönüşümlü malzemeleri tercih etmeleri gerekir. Ayrıca personelleri de hava kirliliğinin nedenleri ve sonuçları hakkında bilinçlendirmek ve eğitmek gerekir. Yeşil alanların artırılmasına destek olmak da kurumların hava kirliliğinin insan ve çevreye etkileri için alabileceği diğer önlemlerden bir kaçını oluşturur.
- ✦
Trafikten Kaynaklanan Hava Kirliliği
Trafik de atmosfere insan kaynaklı gazların salınmasına sebep olan önemli bir etkendir. Tüm dünyada milyonlarca aracın atmosfere verdiği zarar oldukça ciddi boyutlara ulaşmaya başlamıştır. Bu nedenle araç üreticileri, emisyon değeri düşük alternatiflere yönelirken elektrikli otomobiller de giderek yaygınlaşmaktadır.
- ✦
Termik Santraller
Çevreciler tarafından sıklıkla protesto edilen termik ve nükleer santraller ise yapay kaynaklı hava kirliliğine sebep olan faktörlerden bir diğeridir. Termik santrallerde kullanılan linyit kömürü nedeniyle ortaya çıkan toz ve küller çevreye önemli ölçülerde zarar verir.
- ✦
Nükleer Santraller
Termik santrallere oranla, yüksek oranda gaz ve benzeri maddelerin salınımını gerçekleştirmeyen nükleer santrallerde tehlike yaratan durum ise bu santrallerin atıkları olur. Tehlikeli boyutlarda radyasyon içeren bu atıklarla ilgili oldukça dikkatli olmak ve özel önlemler almak gerekir. Aksi takdirde geri dönüşü olmayan ve binlerce insanı etkileyebilen facialar meydana gelebilir.
- ✦
Boya Malzemeleri ve Kimyasal Atıklar
Ev temizlik ürünleri veya boya malzemeleri de havaya tehlikeli kimyasallar salgılar ve hava kirliliğine neden olur. Daha sağlıklı bir gelecek için yalnızca tüketim açısından değil üretim açısından da çevreye duyarlı, bitkisel içerikli çamaşır ve bulaşık deterjanları, bebek bakım ürünleri sunan ürünleri tercih edebilirsiniz.
- ✦
Maden Çıkarılırken Kullanılan Toksik Kimyasallar
Madencilik, toprak altındaki minerallerin büyük teçhizat yardımı ile çıkarıldığı bir işlemdir. Madencilik işlemi sırasında, toz ve toksik kimyasallar atmosfere salınır ve bu da hava kirliliğine neden olur. Madencilik operasyonları, maden işçilerinin ve civardaki sakinlerin kötüleşen sağlık koşullarından büyük ölçüde sorumludur.
3. Hava Kirliliği Nasıl Önlenir?
Hava kirliliğine neden olan etmenlerin yalnızca işletmelerden ve üretimden kaynaklanmadığından bahsetmiştik. Tüketiciler olarak bizlerin de yaşam tarzı ve tüketim alışkanlıkları hava kirliliğinin nedenleri arasında olabilir. Peki hava kirliliği nasıl önlenir, hava kirliliği önlemleri nelerdir? Gelin nefes aldığımız havayı nasıl koruyabiliriz, ona değinelim.
- ✦
Hava kirliliği yalnızca bir sanayi sorunu olarak görülmemelidir. Bireylerin hava kirliliğine neden olabileceğini bildiği alışkanlıklarını gözden geçirmesi gerekir.
- ✦
Belediyeler ve devletler hava kirliliği için çeşitli yasal düzenlemeler gerçekleştirse de bu düzenlemeler yetersiz kalmaktadır. Bu noktada çevrecilere ve halka bu eksiklikleri düzenli olarak yetkililere iletme görevi düşer.
- ✦
Hava kirliliğini gidermek için hem bireysel hem de kitlesel olarak yeniliklere açık olmamız gerekir. Yeni yakıt kaynakları, yeni üretim metodları, yeni ulaşım şekilleri ve fark yaratan her şeyin hava kirliliğini azaltma potansiyeli olabilir.
- ✦
Arabanızla seyahat etmeyi mümkün olduğunca azaltmayı düşünebilirsiniz. Siz ve arkadaşlarınız aynı bölgeye gidip geliyorsa ve zamanınız uyuyorsa, enerji ve paradan tasarruf etmek için araba paylaşmayı deneyin. Mümkün olduğunda yürüyün ve toplu taşıma araçlarını kullanın.
- ✦
Şömine veya tahta soba yerine gaz kütükleri kullanabilirsiniz.
- ✦
Soba ile ısınıyorsanız baca temizliğini düzenli olarak yaptırmayı ihmal etmeyin.
- ✦
Kalorifer bakımını her yıl düzenli olarak yaptırarak kullandığınız yakıttan maksimum verimi alın. Daha az yakıt, daha az hava kirliliği demektir.
- ✦
Dış cephe yalıtımı ile doğaya salınan zehirli gazların miktarını azaltırken yakıt masrafından da tasarruf edebilirsiniz.
- ✦
Çöp, kuru yapraklar veya diğer malzemeleri yakmayın. Açık alanlarda ateş yakmaktan kaçının. Bunun yerine atıklarınızı ayrıştırın.
- ✦
Atık ayrıştırmada önemli bir nokta da kompost yapmaktır. Gıda atıklarınızı kompost yapmayı deneyin.
- ✦
Gazla çalışan çim ve bahçe ekipmanlarını tercih etmeyebilirsiniz.
- ✦
Çevreye duyarlı boya ve temizlik ürünlerini tercih edin.
- ✦
Enerjiden tasarruf edin. Elektronik cihazları kullanmadığınızda kapatın. Elektrik üretmek için büyük miktarda fosil yakıt yakılmaktadır. Yakılacak fosil yakıtların sayısı azaltılarak hava kirliliği azaltılabilir.
- ✦
Temiz enerji kaynaklarını teşvik edin. Güneş, rüzgar ve jeotermal gibi temiz enerji kaynakları son derece çevre dostudur. Giderek daha fazla güneş paneli kurmak, hava kirliliğini ortadan kaldırmaya katkı sağlayacaktır.
- ✦
Çevreye duyarlı üretim yapan firmaları destekleyerek diğer kuruluşları da buna teşvik edebilirsiniz.
Ne yazık ki, hava kirliliğine neden olan etmenlerin çoğu insan eliyle oluşmaktadır. Yeşil alanları artırarak, fidan dikerek, sosyal sorumluluk projelerine destek olarak ve karbon ayak izimizi azaltarak durumu tersine çevirebiliriz ve hava ve çevre kirliliği ile mücadele edebiliriz.
