Elektronik Atık Nedir?
Kullanım ömrünü tamamlamış, herhangi bir arıza nedeniyle çalışmayan ve tamiri mümkün olmayan tüm elektronik ürünlere e-atık adı verilir. Birleşmiş Milletler E-Atık İzleme Raporu’na göre 2021 yılında kişi başına üretilen ortalama elektronik atık miktarı 7,6 kilograma ulaşmış durumda. Bu değer, dünya genelinde 57,4 milyon ton e-atık oluşumuna işaret ediyor. Üstelik bu atıkların yalnızca %14,7’si uygun şekilde toplanıp işleniyor ve ardından geri dönüşüm süreçlerine tabi tutuluyor.
Elektronik Atık (E-Atık) Nedir, Nasıl Azalır?
Elektronik cihazlar, günümüzde gündelik yaşamdaki en önemli yardımcılarımız konumundalar. Hal böyle olunca üretici firmalar, her yıl yepyeni özelliklere sahip ürünler geliştirmeye odaklanıyor. Tüketicilerin yeni versiyonlara ilgisi arttıkça eskiler kullanılmamaya ve bir kenara atılmaya başlıyor. Dolayısıyla elektronik atık sayısı hızla artıyor. Sizin için hazırladığımız rehber aracılığıyla elektronik atık nedir sorusuna kapsamlı yanıt bulabilirsiniz. Ayrıca elektronik atıklar nasıl değerlendirilir konusuyla ilgili fikir sahibi olabilirsiniz.
Çin, 10 milyon tonun üzerinde e-atık üretimi ile bu kategoride ilk sırada yer alıyor. Çin’i, 7 milyon tona yakın elektronik atıkla Amerika Birleşik Devletleri takip ediyor. Üçüncü sıradaki Hindistan’ın yıllık e-atık seviyesi, 3,2 milyon tonunun biraz üzerinde. Türkiye, bu ülkeleri oldukça geriden takip ediyor. Ancak daha şimdiden ülkemizde hane başına düşen e-atık miktarı yıllık 42 kilogramın üzerine çıkmış durumda. Elektronik atıkların geri dönüşüm oranlarına bakıldığında ise İsveç %62,6 ile ilk sırada yer alıyor.
14 Ekim tarihi, dünyada her yıl E-Atık Günü olarak kutlanıyor. Bu sayede elektronik atıklar ile ilgili farkındalık oluşturulmaya çalışılıyor. Çeşitli ülkeler bu gün kapsamında tüketicileri geri dönüşüme teşvik etmeye yönelik kampanyalar düzenliyor. Ülkemizde bu tarz kampanyalar doğrudan devlet tarafından ve Habitat Türkiye gibi sivil toplum kuruluşlarınca gerçekleştiriliyor. Ayrıca elektrikli ve elektronik ürünlerin satışına odaklı perakende teknoloji markaları da düzenledikleri kampanyalar vasıtasıyla e-atık ile ilgili tüketicileri bilinçlendirmeyi amaçlıyor.
Elektronik Atık Dönüşümü Neden Önemli?
Elektronik atık geri dönüşümü, üç önemli nedenden dolayı oldukça önemli kabul ediliyor. En az “Elektronik atık nedir?” sorusunun cevabı kadar bilinmesi gereken bu nedenler şunlardır:
- ✦
Daha temiz bir çevre
- ✦
Geri dönüşümün ekonomiye katkısı
- ✦
Eldeki malzemenin yeniden kullanılabilir hale gelmesi
Elektronik atık dönüşümü, bu tür çöplere ayrılmış depolama alanlarında yer tasarrufu sağlıyor. Hatta yeni depolama alanlarının oluşturulmasına yönelik ihtiyaç neredeyse tamamen ortadan kalkıyor. Aynı zamanda depolanan çöp miktarı azaldığı için toksinlerin neden olduğu kirlilik oranı bir hayli düşüyor.
Geri dönüştürülen maddeler, birçok farklı ürünün yapımında kullanılabiliyor. Haliyle yüksek miktarda hammadde teminine kayda değer oranda ihtiyaç azalıyor. Böylece üretim maliyetleri düşerken hammadde ihtiyacı daha az doğal kaynak ve enerji tüketimiyle sağlanabiliyor.
Yukarı ve aşağı dönüşüm sayesinde e-atıklardan birçok yeni ürün elde edilebiliyor. Bu avantaja ek olarak dönüşüm aşamasında atık olarak nitelendirilen nesnelerin içerisindeki işe yarar parçalar da ayıklanabiliyor. Haliyle eldeki malzemenin yeniden kullanımı mümkün hale geliyor.
Elektronik Atıkların İçerisindeki Tehlikeli Maddeler Nelerdir?
E-atıkların içerisinde insan sağlığı için tehlikeli birçok ağır metal bulunuyor. Bilgisayar, televizyon, akıllı telefon ve yazıcı gibi en yaygın elektronik atık örnekleri bile çevreye ve insana zararlı aşağıda sıralanan maddeleri içeriyor.
Bromlu Alev Geciktiriciler
Bromlu alev geciktiriciler; bağlantı parçalarında, basılı devrelerde ve kablolarda bulunuyor. Bu sınıftaki maddeler, her yaş grubundan kişide hormonal fonksiyon bozukluklarına sebep olabiliyor.
Klorlu Solvent
Üretim aşamasında temizleyici olarak kullanılan klorlu solvent, baş ağrısı ve uyku haline sebep olabiliyor. Daha da ileri seviyelerde ise kansere ve böbrek rahatsızlıklarına yol açabiliyor.
Kurşun
Monitörlerdeki katot ışın tüpleri, bazı camlar, aküler ve piller bol miktarda kurşun içeriyor. Bu ağır metale maruz kalınması sebebiyle özellikle çocuklarda merkezi sinir sistemi ve böbrek rahatsızlıkları gözlemlenebiliyor.
Cıva
Termometre ve tansiyon ölçme aleti gibi cihazlarda da bulunan cıva, kanserojen etkiye sahip. Bu maddeye kısa süreli maruz kalınması bile beyinde, fetüs gelişiminde ve çeşitli organların işleyişinde hasar yaratabiliyor.
Berilyum
Ana kartlarda bulunan berilyum da tıpkı cıva gibi kanser türlerinin ortaya çıkışını tetikleyebiliyor. Aynı zamanda sinir, üreme ve bağışıklık sistemlerinin işleyişini bozabiliyor.
Kadmiyum
Metallerin kaplanması aşamasında kullanılan kadmiyum, düşük miktarda maruz kalındığında ishal, mide bulantısı gibi bir dizi etkiye sebep olabiliyor. Ancak maruz kalma miktarı arttıkça çeşitli sistemlerde ciddi hasara yol açıp DNA’yı etkileyebiliyor.
E-Atıklar Nasıl Geri Dönüştürülmeli?
“Elektronik atıkları ne yapmalıyız?” sorusuna verilebilecek en ideal yanıt konumundaki geri dönüşüm süreci, bu alanda uzman kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmelidir. Elektronik atık nedir diye merak edenlerin hakkında bilgi edinmeye çalıştıkları bu süreç için aşağıda sıralanan 5 adımın takip edilmesi gerekiyor.
1. Adım: Toplama
Toplama işleminin doğru biçimde yapılabilmesi için geri dönüşüm kutuları, geri alma programları, toplama yerleri ve talep üzerine toplama hizmetleri oluşturulmalıdır. Elektronik atıklar nasıl değerlendirilir sorusuna verilebilecek ilk yanıt konumundaki bu süreçte atıklar, türlerine göre ayrılmalıdır.
2. Adım: Depolama
Depolama, atıklarda bulunan ağır metallerin insana ve çevreye zararları göz önünde bulundurularak güvenli biçimde gerçekleştirilmelidir. Örneğin; piller, gelişigüzel depolanmak yerine sızdırmaz konteynerlerde tutulmalıdır.
3. Adım: Elle Ayırma, Sökme ve Parçalama
E-atıklar, bu süreçte elle türlerine göre kategorilendirilmelidir. Konveyörler yardımıyla yapılması gereken bu işlem esnasında uygun atıklar manuel olarak sökülüp parçalara ayrılmalıdır.
4. Adım: Mekanik Yollarla Ayırma
Mekanik yollarla ayırma işleminde mıknatıslardan ve su ile ayırma yönteminden yardım alınmalıdır. Mıknatıs kullanımı, metalleri çöp yığınından ayırmayı kolaylaştırır. Su ise plastik ve cam atıkların pratik biçimde ayrıştırılmasını mümkün kılar.
5. Adım: Geri Dönüştürme
Elektronik atıklar son aşamada geri dönüştürülerek yeniden kullanılabilir hale getirilmelidir. Bu aşamada plastik ve çelik yığınları üretim tesislerine gönderilmek üzere yeniden şekillendirilmelidir. Diğerleri ise yedinde işlenebilir veya erken aşamalarda sınıflandırılmış kullanılabilir durumdaki bileşenlerle birlikte satılabilir.
E-Atıkları Azaltmak İçin Neler Yapabiliriz?
E-atıkları azaltmak için evlerimizde bir sizi önlem alabilirsiniz. Elektronik atık nedir sorusu kapsamı altında öğrenilmesi ve uygulanması basit önlemler şunlardır:
- ✦
Farklı renkte çöp kutuları kullanarak evimizde atık yönetim sistemi uygulamaya başlayabiliriz.
- ✦
Evde geri dönüşüm fikirleri konusunda bilgi dağarcığımızı genişletebiliriz.
- ✦
Kullanılmış pilleri ve aküleri sıradan çöplerden ayrıştırıp belediyeler ya da sivil toplum kuruluşları tarafından oluşturulan toplama alanlarına götürebiliriz.
- ✦
Sevdiklerimizi ve arkadaşlarımızı elektronik atık zararları konusunda bilinçlendirmeye çalışabiliriz.
- ✦
Yeni bir elektronik eşya satın alırken çevre dostu ve geri dönüştürülmüş malzemeden üretilen seçeneklere yönelebiliriz.
- ✦
Temizlik, doğru kullanım ve koruma önlemleri gibi konulara odaklanarak evimizde bulunan elektronik eşyaların kullanım ömürlerini artırmaya çalışabiliriz.
Elektronik atıklar nasıl değerlendirilir sorusu hakkında sizlere aktaracaklarımız şimdilik bu kadar. Gelecek kuşaklara yaşanabilir bir çevre miras bırakmayı amaçlıyorsanız, sıfır atık nedir? başlıklı içeriğimize de göz atabilirsiniz.
